Nadeszła pora na kolejną naukowkę! Dziś postać nieco kontrowersyjna i przygotowanie jej historii było dla mnie nie lada wyzwaniem. Oprócz skrótowego spojrzenia na jej życie wytłumaczę Wam co nieco teorię stojącą za jej sławą. Mimo że nasza dzisiejsza bohaterka zmarła w 2011 roku, w sieci wciąż krąży wiele wywiadów z nią przeprowadzonych. Sporą część informacji stanowią więc jej własne słowa. Zapraszam do poznania sylwetki Lynn Margulis – kobiety, która zmieniła nasze spojrzenie na ewolucję!
Lynn Margulis urodziła się w marcu 1928 roku w Chicago. Jak sama mówiła, wychowanie w domu pełnym dziewczynek (Lynn była najstarszą z sióstr), nie pozwoliło jej zetknąć się z podwójnymi standardami w kwestii płci. Od najmłodszych lat nie rozumiała, dlaczego ma wierzyć na słowo w to, co jej mówiono i robić to, co kazano. W czasach swojej najwcześniejszej edukacji często wpadała przez to w kłopoty. Na szczęście rodzice Lynn podjęli decyzję o przeniesieniu jej do nowej szkoły – Uniwersity of Chicago Laboratory School, do której ochoczo uczęszczała. Niekonwencjonalny i bardzo rozwijający program pozwolił ukierunkować ciekawość Margulis na zainteresowanie nauką. Zajęcia były dla niej prawdziwą przyjemnością, a czas wolny poświęcała na czytanie i obcowanie z naturą. Wreszcie została wyposażona w narzędzia pozwalające jej szukać odpowiedzi na nurtujące ją pytania.
Kariera Lynn Margulis
Rozbudzone zainteresowanie nauką pozwoliło jej na obronę pracy licencjackiej na University of Chicago w 1957 r., magisterskiej z zoologii i genetyki na University of Wisconsin trzy lata później oraz doktorskiej w dziedzinie genetyki ponownie na University of Chicao w 1965 r. Jej matka uważała, że Lynn byłaby bardziej pożyteczna, gdyby została lekarzem.
Love is in the air
Bardzo ważnym wydarzeniem w jej życiu i jak sama mówiła, wyjątkowo inspirującym, było poznanie przez 16-nastoletnią Maglulis Carla Sagana, dwudziestoletniego i znanego już w świecie fizyka i astronoma. Trzy lata później para pobrała się i doczekała dwójki dzieci (Lynn miała łącznie czworo dzieci).
Małżeństwo zakończyło się jednak rozwodem w 1964 roku. Jeden z ich synów Dorian, został wieloletnim współpracownikiem matki i współautorem wielu z jej książek. W wypowiedzi dla BBC możemy usłyszeć, że Dorian postrzegał matkę jako kobietę nieustraszoną.
Każdy sobie rzepkę skrobie
Dużym zaskoczeniem dla Lynn była obserwacja, że specjaliści z danej tematyki są dość zamknięci i obojętni na inne nauki, mogące pozytywnie wpłynąć na rozwój dziedziny. Dla Lynn interdyscyplinarność była naturalną drogą do rozwijania swojej naukowej tożsamości. Odpowiedzi na stawiane sobie pytania traktowała jak niezwykle ciekawe opowieści, które opierają się na ugruntowanej wiedzy i są wspierane przez pomysły i idee zapomnianych już naukowców. Jak sama zauważała, to właśnie taki styl jej myślenia budził w ludziach skrajne emocje i był przyczyną odrzucenia i niezrozumienia przez resztę naukowego świata.
Historia kołem się toczy
Dzięki zamiłowaniu do historii nauki oraz odwadze, w formułowaniu hipotez, Margulis zwróciła swoje zainteresowania naukowe ku bakteriom. Rozwiązała jedną z największych naukowych zagadek tamtych czasów. Jej nieszablonowy styl doprowadził do zaproponowania hipotezy dotyczącej możliwego wpływu bakterii (czyli komórki prokariotycznej, niezawierającej jądra komórkowego) na formułowanie się komórki eukariotycznej (komórki z wyodrębnionym jądrem komórkowym). Jej zdaniem komórki eukariotyczne wyewoluowały z symbiotycznej współpracy między bakteriami, które wcześniej istniały niezależnie od siebie.
Z tą ideą świat naukowy zapoznał się już w 1905 roku za sprawą rosyjskiego biologa Konstantina Merezhkovskyego, jednak brak możliwości potwierdzenia jego teorii spowodował ośmieszenie tak zwariowanego pomysłu. Wskrzeszenie tak kontrowersyjnej hipotezy było dla Lynn niezwykle trudnym zadaniem. Artykuł, w którym przedstawiła swoje pomysły, został początkowo odrzucony przez 15 czasopism!
Myślę, że mogłabym się na jej miejscu załamać… Ostatecznie jednak w 1967 roku artykuł zaznał swoje miejsce w Journal of Theoretical Biology.
Teoria endosymbiozy
Margulis tłumaczyła, że chloroplasty (znajdujące się w komórkach roślinnych organella komórkowe odpowiadające za przeprowadzanie fotosyntezy) były kiedyś wolnożyjącymi sinicami, a mitochondria (centra energetyczne większości komórek eukariotycznych) powstały poprzez „połknięcie” bakterii zdolnych do oddychania tlenowego.
Sformułowana przez nią hipoteza endosymbiotycznego powstania komórki eukariotycznej została w końcu potwierdzona naukowo poprzez porównanie sekwencji nukleotydowych wyżej wymienionych bakterii z DNA zawartym w mitochondriach i chloroplastach i obecnie jest ogólnie obowiązującym poglądem naukowym. Lynn oczywiście dożyła swojej chwały i otrzymała za swe zasługi w rozwoju nauki wiele nagród.
Jej rozmyślania nie poprzestały na sformułowaniu tej hipotezy. Lynn postulowała, że w ewolucji nowych gatunków ważniejszą rolę od przypadkowych, utrwalanych mutacji mają tworzące się nowe współdziałania symbiotyczne istniejących już organizmów z bakteriami. Hipoteza o symbiogenezie jako głównej sile odpowiadającej za powstawanie nowych gatunków nie została jednak potwierdzona i do dziś budzi w świecie naukowym wiele kontrowersji.
Należy jednak zaznaczyć, że Lynn nie odrzucała pojęcia ewolucji, a jedynie dostrzegała (w jej opinii) niepełność tej teorii i pomyłkę w oznaczeniu jej głównej siły napędowej. Mimo to jej poglądy skonfliktowały ją z dużą częścią społeczności biologów ewolucyjnych. Dziś większość naukowców akceptuje udział współpracy między organizmami w ekologii i ewolucji, ale nie godzi się z jej poglądem, że symbioza z nowymi gatunkami bakterii prowadzi do utworzenia nowych gatunków. Jej kontrowersyjne poglądy sięgały jeszcze dalej – Lynn odrzucała fakt, że to wirus HIV jest odpowiedzialny za AIDS.
Kim jest Gaja?
W późniejszym czasie Lynn aktywnie zaangażowała się również w badania nad tzw. Hipotezą Gai. Idea ta została sformułowana przez Jamesa Lovelocka i proponowała rozumienie Ziemi jako pojedynczego, samoregulującego się organizmu. Według tych poglądów tworzy on warunki potrzebne dla życia przez współpracę nieożywionych i ożywionych niezależnych elementów środowiska. Teoria ta nie znajduje potwierdzenia w dzisiejszej nauce.
Kontrowersje
Mimo jej kontrowersyjnych poglądów należałoby zwrócić uwagę na jej absolutną wiarę w możliwość opisania rzeczywistości poprzez obserwację i interpretację dowodów naukowych. Dodatkowo uważała, że o nauce trzeba dyskutować, a założenia podważać. Zamknięcie się na krytykę swoich poglądów nie ma nic wspólnego z postawą prawdziwego naukowca. Była naukowką z krwi i kości 😉
Sama nigdy nie czuła się wykluczana ze względu na swoją płeć. Przez ostrożność nie chciała zabierać głosu w imieniu całej społeczności kobiet w nauce.
Lynn była autorką wielu książek. Na jednym z wywiadów wyłapałam, że opublikowała naukową kolorowankę dla dorosłych. Można powiedzieć, że była Trendsetterką. Przecież całkiem niedawno takie kolorowanki podbijały półki znanych księgarni. To wskazuje również na jej naturę edukatorki i popularyzatorki, którą realizowała wraz z pracą naukowczyni.
Jej osobowość wydaje mi się być pełna sprzeczności i nie mogę sobie poradzić ze sformułowaniem jednoznacznego stanowiska wobec jej osoby. Pewne jest, że zasłużyła na uznanie i przyczyniła się do przełomu w naszym rozumieniu ewolucji komórki eukariotycznej. Można ją uznać za przykład, który pokazuje, jak ważne dla naukowca jest zachowanie otwartego umysłu. Jej postać powinna stać się dla nas również inspiracją do odważnego formułowania nowatorskich pomysłów i docenienia interdyscyplinarności nauki.
Na koniec dodam, że mogłabym pisać i pisać… Jeżeli historia Was ciekawi, to sami posłuchajcie, co Lynn miała do powiedzenia.
Dajcie znać, co sądzicie o tak kolorowej postaci w świecie nauki!
Wcześniejsze wpisy o kobietach nauki:
Kobieta naukowiec – Barbara McClintock – Kukurydziane odkrycie
Tu pozostałe, niepodlinkowane jeszcze źródła:
https://astrobiology.nasa.gov/news/in-memoriam-lynn-margulis-1938-2011/
http://discovermagazine.com/2011/apr/16-interview-lynn-margulis-not-controversial-right
http://www.bbc.co.uk/programmes/b00lk12y
(wywiad ma 3 części)